Kanser oluşturan ve ölüme neden olan etken ve faktörler dünyanın çeşitli bölgelerinde ve toplumlarında geniş ölçüde değişiklik gösterirler. Ancak kanser oluşmasında, geleneksel beslenme alışkanlıkları, sosyal davranışlar, mesleki maruziyet, coğrafya, ırk ve öteki genetik faktörlerin rolü olduğu tek bir nedenin suçlu tutulamayacağı bilinmelidir (1) .
Mesleki kanserlerin araştırılmasının tarihçesi Percival Pott ile başlar. Percival Pott ilk kez 1775 yılında baca temizleyicilerinin skrotum kanserlerine neden olarak isi saptamış ve bu maddeye dikkat edilmesini istemiştir (1,2) . 1982’de Butlin gençlerde görülen skrotum ve cilt kanserlerinin nedeni olarak kömür katranı, madeni yağları tanımlamıştır. 18952de Rhen boya sanayinde mesane kanserinin çokluğuna dikkati çekmiş ve hastalığı tanımlamıştır. 1915’de Yamawa ve Ichikawa tavşan kulağında kömür katranı ile tümör oluşturmuşlardır(1) . Daha sonraları 1930’larda birçok polisklik hidrokarbonların bu konuda aktif bileşikler olduğu saptanmıştır(2).
Son yıllarda yapılan yapılan araştırmalar, çevremizde çok sayıda kanserojen maddenin bulunduğu gerçeğini ortaya koymuştur. Çevresel kanserojenlerin tipik örneği ise endüstriyel etkenler ya da endüstriyel kanserojenlerdir(1) . İnsanlardaki kanserlerin yüzde beş kadarının mesleki maruziyet sonucu meydana geldiği kabul edilmektedir. Uluslar arası Kanser Araştırma Ajansının (IARC) raporlarına göre, bugüne kadar insanda kanser yaptığı kesin olarak ortaya konmuş en az 30 madde ya da etken vardır. Bunlar arasında arsenik, Nikel, Krom, Asbest, Benzen, İyonizan radyasyon vb. sayılabilir. Bu maddeler arasında Nikel’in kansere neden olduğu konusundaki bilgiler son yıllarda netlik kazanmıştır. Ayrıca metal kesme ve torna işlemlerinde kullanılan soğutucu yağların bazılarının kullanımı sırasında nitrozamin oluşması nedeniyle kansere yol açtığı konusunda da son yıllarda bazı bilgiler ortaya çıkmıştır.
Mesleki maruziyet ve kanser ilişkileri konusunda son yıllarda ilgi çeken bir diğer nokta da, çalışan kişinin yakınlarında kanser riskinin yüksek olmasıdır. Asbestle ilgili işlerde çalışanların karşısında akciğer kanseri olasılığının artışı ve çocukluk çağı lösemileri ile baba mesleği ilişkisi son zamanlarda üzerinde çok çalışılan konulardır(3) .
Burada (en az bir) kanserojenik riskin varlığı (uluslar arası literatürde) kabul edilen iş kollarının (Tablo1) ve işlerin bir listesi verilmiştir. Ayrıca Amerikan Hükümet Endüstri Hijyenistleri Konferansı (ACGIH), İş Sağlığı Güvenliği Kurumu (OSHA) ve Ulusal İş Sağlığı Güvenliği Enstitüsü (NIOSH)’nun belirlediği ve çoğunluğu Uluslar arası Çalışma Örgütünce (ILO)’de sınıflandırılan kanser yapıcı maddeler ve bunların çalışma ortam atmosferinde bulunmasına izin verilebilecek konsantrasyonları aşağıda belirtilmiştir.
Tablo 1:
Kanserojenik riskin varlığı kabul edilen işler(2).
|
Endüstri kolu |
İş |
Etkilenen Bölge |
Kaydedilen (veya Kuşkulanılan), neden olan etken |
|
Tarım, orman ve balıkçılık |
Arsenikli isektisitler kullanan üzüm bağı işçileri |
Akciğer, deri |
Arsenik |
|
Doğal madenleri işleme |
Arsenik madenciliği Demir cevheri madenciliği. Asbest madenciliği Uranyum madenciliği |
Akciğer, deri Akciğer Akciğer, pleural ve peritoneal mesothelioma Akciğer |
Arsenik Neden olan etken tanımlanamamıştır. Asbest Radon |
|
Asbest(li) ürün (üretim) endüstrisi |
İzolasyon (tecrit) malzemesi üretimi (borular, amyant çarşaf, dokuma-tekstil elbiseler, eldivenler,maskeler, asbestli çimento ürünleri, filtre malzemeleri |
Akciğer, pleural (gögüs zarına ait) ve peritoneal mesothelioma |
Asbest |
|
Petrol endüstrisi |
Mum basımcılığı (max pressmen) |
Skrotum |
Polisklik hidrokarbonlar |
|
Metal endüstrisi |
Bakırın eritilerek eldesi Kromat üretimi Krom kaplama Ferrokrom üretimi Çelik üretimi Nikelin saflaştırılması |
Akciğer
“ “ “ “ Burun sinüsleri, akciğer Akciğer |
Arsenik Krom “ “ benzo(a)pyren Nikel Berilyum ve berilyum bileşikleri. |
|
Gemi inşaa, motorlu taşıtlar ve taşımacılık |
Tersane işçileri |
Akciğer, pleural ve peritoneal mesothelioma |
Asbest |
|
Kimya endüstrisi |
Vinil klorür üreticileri Pigment kromat üretimi Boya – pigment üreticileri, kullanıcıları, laburatuvar maddeleri
Auramin üretimi
Solvent / çözücü, yakıt Kimyasal ara ürün üretimi |
Karaciğer angiosarcoma Akciğer
Mesane Akciğer Akciğer,burun Mesane
Akciğer |
Vinil klorür monomeri
Krom
Benzidin,
Kadmiyum ve kadmiyum bileşikleri Kron(IV) bileşikleri
Auramin (işlerinde kullanılan diğer aromatik aminlerle beraber) Benzen
Bis(klorometil) eter |
|
Pestisitler ve herbisitlerin üretim endüstrisi |
Arsenikli insektisitlerin üretimi ve paketlenmesi |
Akciğer, cilt |
Arsenik ve Arsenik bileşikleri. |
|
Gaz endüstrisi |
Kok fabrikası işçileri Gaz işçileri
Hava gazı işçileri |
Akciğer Akciğer, mesane, skrotum Mesane |
Benzo(a)piren Kömür yakma (kömür gazının çıkartılması) ürünleri, B-naftalamin A/B-naftalamin |
|
Kauçuk endüstrisi |
Kauçuk üretimi
Kalenderleme, lastik pişirme, lastik yakma
Öğütücüler (değirmen) karıştırıcıları (mikserler). Sentetik lateks üreticileri, lastik pişirme, kalenderleme operatörleri, kablo yapımcıları |
Lenfarik ve hematopietik sistem (lösemi-kan kanseri) mesane. Mesane Lenfarik ve hematopietik sistem (lösemi kanseri) Mesane Mesane |
Benzen 4-Aminobifenil
Benzen
Aromatik aminler
Aromatik aminler |
|
İnşaat endüstrisi |
İzolasyon ve boru kaplayıcıları |
Akciğer, pleural ve peritoneal mesothelioma |
Asbest |
|
Deri endüstrisi |
Bot ve ayakkabı yapım ve tamircileri |
Burun, ilik (kan kanseri) |
Deri tozu, benzen. |
|
Odun hamuru ve kağıt endüstrisi |
Mobilya ve diğer marangozluk işleri işçileri |
Burun |
Otun tozu |
|
Uzay endüstrisi |
Akciğer |
Berilyum ve berilyum bileşikleri |
|
|
Cam endüstrisi |
Akciğer, cilt |
Arsenik ve bileşikleri |
KANSEROJENLER
İnsanlar için kanserojen oldukları ya da uygun laboratuar koşullarında hayvanlarda kanser başlattıkları kanıtlanmış olan ve endüstride kullanımı olan (bu) maddeler (ACGIH) Amerikan Hükümeti Endüstri Hijyenistleri Konferansı komitesince aşağıdaki gibi listelenmiştir.
İnsanlar için kanserojen olan bu maddelerin mevcut listesi;(1a) da TLV’si (Eşik Sınır Değeri) belirlenmiş olanlar ve (1b)’de de TLV’sini belirlemek için çevre koşulları yeterli derecede tanımlanmamış olanlar olmak üzere iki şekildedir.
A1a. İnsan Kanserojenleri ; Kanserojenik ya da kanserojenik potansiyeli oldukları anlaşılan; maddeler ya da endüstriyel işlemlerle ilgili maddeler TLV’leri ile verilmiştir (2,6) :
|
Maddeler |
TLV (Eşik Sınır Değerleri) |
|
4-Aminobifenil (Mesane –Kauçuk endüstrisinde) |
|
|
Arsenik ve arsenik bileşikleri (akciğer, cilt) (Cam, metal, plastik end.) |
|
|
Asbestler |
(Not: 5 m m’den uzun olan ve görünüş oranı 3/1’e eşit ya da büyük olan lifler) |
|
Amosit (gri kahverengi) |
0,5 lif / cm3 hava’da |
|
Kristolit (beyaz) |
2 lif / cm3 hava’da |
|
Krosidoit (mavi) |
0,2 lif / cm3 hava’da |
|
Diğer şekilleri (beyaz) |
2 lif / cm3 hava’da |
|
Benzen (lösemi –kan kanseri) (Solvent ve yakıt end.) |
|
|
Benzidin (Mesane) (Boya/pigment üretimi, laboratuvar maddesi) |
|
|
Berilyum ve berilyum bileşikleri, Akciğer (Uzay endüstrisi /Metaler) |
|
|
Bis(Klorometil) eter, Akciğer (Kimyasal ara ürün) |
0, 001 ppm (ppm:milyonda kısım) |
|
Klorometil metil eter, Akciğer (Kimyasal ara ürün) |
|
|
Kadmiyum ve kadmiyum bileşikleri, Akciğer (Boya/pigment üretimi) |
|
|
Kromit cevheri işlemlerinde (kromat) |
0,05 mg/m3 Cr olarak |
|
Altı değerlikli krom, suda çözünmeyen belirli bileşikler |
0,05 mg/m3 Cr olarak |
|
Buharlaşıcı kömür katran ziftleri |
0,05 mg/m3 (benzende çözünenler olarak) |
|
Etilen oksit, lösemi (Kimyasal ara ürün, sterilant) |
|
|
Mineral yağları, işleme tabi tutulmamış ve hafifce işleme tabi tutulmuş, Cilt (Yağlayıcı) |
|
|
Hardal gazı (kükürtlü hardal), Akciğer, gırtlak (Şavaş gazı) |
|
|
2-Naftilamin, Mesane (Boya/pigment üretimi) |
|
|
Nikel bileşikleri, Burun, akciğer Nikel sülfürün kavrulmasında çıkan duman ve toz |
1 mg/m3 Ni olarak |
|
Şistten elde edilen petrol, Cilt Yağlayıcı, yakıt) |
|
|
İsler, kurumlar (Cilt, akciğer) Pigment üretimi |
|
|
Asbest lifleri içeren Talk, Akciğer Boya, kağıt endüstrisi |
|
|
Vinil klorür, araciğer, akciğer, kan |
5 ppm |
|
Odun-ağaç tozu, (Burun) Odun – ağaç endüstrisi |
A1b. İnsan Kanserojenleri : TLV’si belirlenmeyen; kanserojenik potansiyeli olduğu anlaşılan maddeler ya da endüstriyel işlemlerle ilgili maddeler.
4- aminodifenil – Deri
Benzidin – deri, Mesane, karaciğer ve böbrek
b-Naftilamin, Mesane
4-Nitrodifenil , Deri
1b’de ki maddeler için hiçbir şekilde (en hassas / duyarlı yöntemlerle ölçülebilecek kadar solunum, deri veya ağız yoluyla) maruziyete veya temasa müsaade edilmemelidir.
İşçilerin kanserojenle gerçekte temas etmemesini emin bir şekilde sağlamak için uygun teçhizatla donatılmaları gerekir.
A2 İnsan İçin Kanserojenik Potansiyeli Kuşkusu (probably) Taşıyan Endüstriyel Maddeler:
Kanser başlatıcı olduklarından kuşku duyulan kimyasal ya da endüstriyel işlemsel maddeler iki grupta sınıflandırılabilir.
- Epidemiyolojik delilleri sınırlı, tek tek klinik vakalara ait raporlara dayananlar.
- Uygun metodlarla bir ya da daha fazla hayvan türü üzerinde kanserojenik oldukları gösterilenler(2,4,6) .
|
Akrilonitril, (akciğer, prostat,lenf (lymphoma) (Plastik, kauçuk, tekstil, monomer endüstrisinde) |
2 ppm |
|
Benzidin-tabanlı/esaslı boyalar (Kağıt, deri, tekstil boyaları) |
|
|
1,3-Bütadien (lösemi, lenf) (plastik, kauçuk, monomer endüstrileri) |
10 ppm |
|
p-Kloro-o-toludin ve bunun kuvvetli asit tuzları (Mesane) (Boya / pigment üretimi, tekstiller üretimi) |
|
|
Creosotes, Cilt Ağaç koruyucusu |
|
|
Dietil sülfat Kimyasal araürün |
|
|
Dimetilkarbomilklorür Kimyasal ara ürün |
|
|
Dimetil sülfat Kimyasal ara ürün |
|
|
Epiklorohidrin Plastik / reçine monomeri |
|
|
Etilen dibromür, (Kimyasal ara ürün, yakıt, dezenfekte edici) |
|
|
Formaldehit, (Plastik, tekstil, laboratuvar maddesi |
1 ppm |
|
4,4’-Metilen-bis-2-kloroanilin, Mesane (Kauçuk üretimi) |
|
|
Poli-klorlanmış bifeniller , Karaciğer, kan kanseri vb. (Elektrik teçhizatları) |
|
|
Silis, kristalleri, Akciğer (Taş kesimi, madencilik, cam, kağıt) |
|
|
Sitren oksit (Plastik kimyasal ara ürün) |
|
|
Tetrakloroetilen (Oesophagus, Lymphoma), Solvent, kuru temizleme |
|
|
Trikloroetilen, Karaciğer, lymphoma (Solvent, kuru temizleme, metal) |
|
|
Tris(2,3-dibromopropilfosfat) (Plastik, tekstil, alev geciktirici) |
|
|
Vinil bromür (plastik, tekstil, monomer) |
|
|
Vinil florür (Kimyasal araürün) |
Yukarıdakiler için, işçilerin tüm maruziyet şekilleri (insanlar ve hayvanlardan elde edilen deneysel veriler düzeyinde TLV’si listelenmiş olanlar da dahil olmak üzere) dikkatlice kontrol edilmelidir.
(Not: TLV (Threshold Limit Values) Eşik Sınır Değer: Sekiz saatlik çalışma süresince maruz kalınabilecek ortalama değeri belirler)
Grup 2B – İnsanlar için olası (possible) kanserojenler(*) (6) :
|
Maruziyet _ Sunuk kalma |
Başlıca endüstri / kullanma dalları |
|
Asetaldehit (75-07-0) |
Plastik üretimi, |
|
Asetamid (60-35-5) |
Solvent, kimyasal ara ürün |
|
Akrilamid (79-06-1) |
Plastikler, harç |
|
p-Aminoazotoluen (60-09-3) |
Boya / pigment üretimi |
|
o-Aminoazotoluen (97-56-3) |
Boya / pigment üretimi, tekstil |
|
o-Anisidin (90-04-0) |
Boya/ pigment üretimi |
|
Antimon trioksit (1309-64-4) |
Alev geciktirici, cam, pigmentler |
|
Auramine (teknik-sınıf) (492-80-8) |
Boya / pigmentler |
|
Benzyl violet 4B (1694-09-3) |
Boyalar/Pigmentler |
|
Bütümler 8Zistler, katranlar) (8052-42-4) Buhar –rafinesi ve hava – rafinesi ile elde edilmesi |
İnşaat malzemesi |
|
Bromodiklorometan (75-27-4) |
Kimyasal ara mamül |
|
b – Butyrolactone (3068-66-0) |
Kimyasal ara ürün |
|
Karbon – siyahı eldesi |
Matba mürekkebi |
|
Karbon tetraklorür (56-23-5) |
Solvent – çözücü |
|
Seramik teller – ipler |
Plastikler, tekstiller, uzaysanayi |
|
Klorendik asit (Chlorendic acid) (115-28-6) |
alev geciktirici |
|
a -Klorlu toluenler |
Boya/pigment üretimi, kimyasal ara ürün |
|
p-Kloroanilin (106-47-8) |
Boya/pigment üretimi |
|
Kloroform (67-66-3) |
Solvent -Çözücü |
|
4-Kloro-o-fenilendiamin (95-83-9) |
Boyalar / pigmentler, saç boyaları |
|
Cl Asit Kırmızı 114 (Cl Acid Red 114) (6459-94-5) |
Boyalar/pigmentler, tekstiller, deri |
|
Cl Bazlı Kırmızı 9 (Cl Basic Red 9)(569-61-9) |
Boyalar/pigmentler, mürekkepler |
|
Cl Direct Blue 15 (2429-74-5) |
Boyalar/pigmentler, tekstiller, kağıt |
|
Kobalt (7440-48-4) ve Kobalt bileşikleri |
Cam, boya, alaşımlar |
|
p-Cresidine (120-71-8) |
Boya/pigment üretimi |
|
N,N’-Diasetilbenzidin (613-35-4) |
Boya/pigment üretimi |
|
2,4-Diaminoanisole (615-05-4) |
Boya/pigment üretimi, saç boyaları |
|
4,4’-Diaminodifenil eter (101-80-4) |
Plastik üretimi |
|
2,4-Diaminotoluen (95-80-7) |
Boya /pigment üretimi, saç boyaları |
|
p-Diklorobenzen (106-46-7) |
kimyasal ara ürün |
|
3,3’-Diklorobenzidin (91-94-1) |
Boya/pigment üretimi |
|
3,32-Dikloro-4,4’-diaminodifenil eter (28434-86-8) |
kulanılmadı |
|
1,2-Dikloroetan (107-06-2) |
Solvent – çözücü, yakıtlar |
|
Diklorometan (75-09-2) |
Solvent – çözücü |
|
Diepoksibütan (1464-53-5) |
Plastikler / reçineler |
|
Dizel yakıt, marine |
Yakıt |
|
Di(2-etilhegzil)ftlayt [Di(2-ethylhexyl)phthalate] (117-81-7) |
Plastikler, tekstiller |
|
1,2-Dietilhidrazin (1615-80-1) |
Laboratuvarlarda |
|
Diglisidil rezorsinol eter (101-90-6) |
Plastikler / reçineler |
|
Dizopropil sülfat (29973-10-6) |
(Contaminant) |
|
3,3’-Dimetilhoksibenzidin (o-Dianisidin) (119-90-4) |
Boya/pigment üretimi |
|
p-Dimetilaminoozobenzen (60-11-7) |
Boyalar/pigmentler |
|
2,6-Dimetilanilin(2,6-Ksılidin) (87-62-7) |
Kimyasal ara ürün |
|
3,3’-Dimetilbenzidin (o-Toludin) (119-93-7) |
Boya/pigment üretimi |
|
Dimetilformamid (68-12-2) |
Solvent, çözücü |
|
1,1-Dimetilhidrazin (57-14-7) |
Roket yakıtı |
|
1,2-Dimetilhidrazin (540-73-8) |
Araştırma kimyasalı |
|
1,4-Dioksan (123-91-1) |
Çözücü -solvent |
|
Dispers Mavi 1 (2475-45-8) |
Boyalar/pigmentler, saç boyaları |
|
Etil akrilat 8140-88-5) |
Plastikler, tutkallar – yapıştırıcılar, monomerler |
|
Etilen tiyoüre (96-45-7) |
Kauçuk kimyasalı |
|
Fuel oil(ler), artıklar(ağır) |
Yakıt |
|
Furan (110-00-9) |
Kimyasal ara ürün |
|
Benzin (Gasoline) |
Yakıt |
|
Camyünü |
İzolasyon |
|
Glisidaldehit (765-34-4) |
Tekstil , deri üretimi |
|
HC Mavi No.1 (2784-94-3) |
Saç boyaları |
|
Heksametilposforamid (680-31-9) |
Solventler – çözücüler, plastikler |
|
Hidrazin (302-01-2) |
Roket yakıtı, kimyasal ara ürün |
|
Kurşun 87439-92-1) ve kurşun bileşikleri, inorganik |
Boyalar, yakıtlar |
|
2-Metilaziridin (75-55-8) |
Boyalar, kağıt, plastikler üretimi |
|
4,4’-Metilen-bis-2-metilanilin (838-88-0) |
Boya/pigment üretimi |
|
4,4’-Metilendianilin (101-77-9) |
Plastikler/reçineler, boya/pigment üretimi |
|
Metilciva bileşikleri (Methylmercury compounds) |
Plastik üretimi |
|
2-Metil-1-nitroantrakinon (129-15-7)(bilinmeyen safsızlığı) |
Boya/pigment üretimi |
|
Nikel, metalik (7440-02-0) |
Katalist |
|
Nitrilotriasetik asit (139-13-9) ve bunun tuzları |
Jelatin maddesi (Chelating agent), deterjan |
|
5-Nitroasenafiten (602-87-9) |
Boya/pigment üretimi |
|
2-Nitropropan (79-46-9) |
Solvent – çözücü |
|
N-Nitrosodiethanolamin (116-54-7) |
Kesme sıvıları, kirlilik |
|
Oil Orange SS (2646-17-5) |
Boyalar/pigmentler |
|
Fenil glisidil eter (122-60-1) |
Plastikler/yapıştırıcılar/reçineler |
|
Polybrominated biphenyls (Firemaster BP-6) (59536-65-1) |
Alev geciktirici |
|
Ponceau MX (3761-53-3) |
Boyalar/Pigmentler, Tekstiller |
|
Ponceau 3R (3564-09-8) |
Boyalar/pigmentler, tekstiller |
|
1,3-Propan sulfon (1120-71-4) |
Boya/pigment üretimi |
|
b -Propiolactone (57-57-8) |
Kimyasal ara ürün; plastik üretimi |
|
Propilen oksit (75-56-9) |
Kimyasal ara ürün |
|
Taşyünü |
İzolasyon |
|
Cüruf yünü (Slagwool) |
İzolasyon |
|
Stren (100-42-5) |
Plastikler |
|
2,3,7,8-Tetraklorodibenzo-p-dioksin (TCDD) (1746-01-6) |
Kirleticiler (Contaminant) |
|
Tioasetamid (62-55-5) |
Tekstil, kağıt,deri,kauçuk üretimi |
|
4,4’-Tiodianilin (139-65-1) |
Boya/pigment üretimi |
|
Thiourea (62-56-6) |
Tekstil, kauçuk |
|
Toluendiizosiyanat (26471-62-5) |
Plastikler |
|
o-Toluidin (95-53-4) |
Boya/pigment üretimi |
|
Vinil asetat (108-05-4) |
kimyasal ara ürün |
|
Kaynak dumanları |
Metalurji |
(*)Evaluated in the IARC Monographs, Volume 1-63 (1972-19959)
Kuşkulanılan diğer maddelerden bazılarının MAK değerleri:
|
Klorometil metil eter |
– |
|
Kurşun ve çinko kromatlar, Cr olarak |
0,05 mg/m3 (komitece değiştirilmesi düşünülmektedir) |
|
3,3-diklorobenzidin – deri |
– |
|
Dimetil karbonil klorür |
– |
|
1,1 dimetilhidrazin, deri |
0,5 ppm |
|
Dimetil sülfat, deri |
– |
|
Etilendibromür , deri |
– |
|
Etilen oksit |
1 ppm |
|
Hekzaklorobütadien |
0,02 ppm |
|
Hekzametil fosforamit , deri |
– |
|
Hidrazin, deri |
0,1 ppm |
|
4,4-metil bis (2 kloroanilin) – deri |
0,02 |
|
Metilen klorür |
50 ppm |
|
4,4-metilendianilin |
0,1 pm |
|
Metil hidrazin, deri |
0,2 ppm |
|
Metil iyodür , deri |
2 ppm |
|
2-nitropropan |
10 ppm |
|
n-nitrosodimetilamin, deri |
– |
|
Fenilhidrazin, deri |
5 ppm |
|
b -propiolakton |
0,5 ppm |
|
Propilen imin , deri |
2 ppm |
|
O-tolidin, deri |
– |
|
O-toluidin, deri |
2 ppm |
|
p-toluidin, deri |
2 ppm |
|
Vinil bromür |
5 ppm |
|
Vinil klorohegsan dioksit , deri |
10 ppm |
ACGIH tarafından saptana yukarıdaki listelerde yer almayan fakat A.B.D; OSHA ve NIOSH kuruluşlarının yayınladıkları işçi sağlığı ve iş güveliği standartlarına göre bazı kanserojen kuşkusu olan maddelerde tablo 2‘de belirtilmiştir(5) .
Tablo 2 : İş Sağlığı Güvenliği Standardları
|
Zararlı olabilecek (riskli) maddeler |
OSHA Müsadeedilebilir Maruziyet (sunuk kalma) sınırı |
NIOSH Önerilen Maruziyet (sunuk kalma) sınırı |
|
2- Asetilaminofluoren |
Müsadeedilebilir azami konsantrasyon(MAK) değeri yok. Kanser kuşkusu taşıyan etken. |
İnsan için kanserojen potansiyeli var. |
|
Akrilonitril |
2 ppm (8- hrTWA: 8 saatlik zaman ağırlıklı ortalama) 10 ppm tavan (15 dakika),deri |
İnsan için kanserojen potansiyeli var. 1 ppm (8 – hr TWA) 10 ppm tavan (5 dak.), deri |
|
Aldirin, dieldrin |
0,25 mg/m3 (8-hr TWA), deri |
İnsan için kanserojen potansiyeli var. |
|
Arsenik (inorganik) |
10m g/m3 , (8-hr TWA) |
İnsan için kanserojen potansiyeli var. 2 m g/m3 (tavan)(15 dakika) |
|
Arsin |
0,05 ppm (0,2 mg/m3 ) (8-hr TWA) |
İnsan için kanserojen potansiyeli var. 2 m g/m3 (0,002 mg As/m3) (15 dakika) |
|
Kadmiyum |
Toz: 0, mg/m3, 8 hr TWA, 0,6 mg/m3 tavan, dumanı. 0,1 mg/m3 8-hr TWA, 0,3 mg/m3 tavan |
İnsan için kanserojen potansiyeli var. |
|
Karbon siyahı |
3,5 mg/m3, 8-hr TWA |
İnsan için kanserojen potansiyeli var. 3,5 mg/m3 TWA 0,1 mg/m3 TWA polisiklik aromatik hidrokarbonlar. |
|
Kloropren |
25 ppm (90 mg/m3) 8-hr TWA |
İnsan için kanserojen potansiyeli var. 1 ppm (3,6 mg/m3) tavan (15 dakika) |
|
DDT |
1 mg/m3, 8 hr- TWA, deri |
İnsan için kanserojen potansiyeli var. |
|
2,4 Diaminoanisol ve bunun tuzları |
— |
|
|
Dianisidin-esaslı boyalar |
— |
“ “ “ |
|
Dimetilaminoazobenzen |
MAK değeri yok, kanser kuşkulu etken |
“ “ “ |
|
Dinitrotoluen(ler) |
1,5 mg/m3, 8-hr TWA (deri) |
İnsan için kanserojen potansiyeli var. |
|
1,4-Dioksan |
100 ppm (360 mg/m3) 8-hr TWA (deri) |
İnsan için kanserojen potansiyeli var. 1 ppm (3,6 mg/m3) tavan (30 dakika) |
|
Epiklorohidrin |
5 ppm (19 mg/m3), 8-hr TWA |
İnsan için kanserojen potansiyeli var. |
|
Etilen diklorür |
50 ppm, 8-hr TWA |
İnsan için kanserojen potansiyeli var. 1 ppm (4 mg/m3) TWA 2 ppm (8 mg/m3) tavan (15 dakika) |
|
Etilenamin |
0,5 ppm 81 mg/m3) 8 hr- TWA (deri) |
İnsan için kanserojen potansiyeli var. |
|
Etilentiyoüre |
– – |
“ “ “ |
|
Hegzakloroettan |
1 ppm (10 mg/m3) 8-hr TWA (deri) |
“ “ “ |
|
Kepon |
– |
1 mg/m3 TWA, insan için kanserojen potansiyeli var. |
|
Metil klorometil eter |
MAK yok, Kanser kuşkulu etken |
İnsan için kanserojen potansiyeli var |
|
4,4-Metilenbis 2-(kloro anilin) (MOCA) |
– |
3m g/m3 TWA, insan için kanserojen potansiyeli var |
|
Metilen klorür |
500 ppm, 8 hr- TWA |
İnsan için kanserojen potansiyeli var |
|
4,4-Metilendianilin |
– |
“ “ “ |
|
Monohalometan(lar) |
Metil klorür:100 ppm 8-hr TWA, Metil bromür:20 ppm (80 mg/m3) tavan (deri) Metil iyodür:5 ppm (28 mg/m3) 8-hr TWA (tavan) |
“ “ “ |
|
Nikel karbonil |
1 ppb (milyarda kısım) (7 m g/m3)-8-hr TWA |
“ “ “ |
|
2-Nitronaftalen |
– – |
“ “ “ |
|
2,3,7,8-Tetraklorodibenzo-p-dioksin (TCDD) |
– – |
“ “ “ |
|
1,1,2,2-Tetrakloroetan |
5 ppm (35 mg/m3) 8-hr TWA (deri) |
“ “ “ |
|
Tetrakloroetilen |
100 ppm, 8-hr TWA |
“ “ “ |
|
1,1,2-Trikloroetan |
10 ppm (45 mg/m3) 8-hrTWA (deri) |
“ “ “ |
|
Trikloretilen |
100 ppm, 8-hr TWA (200ppm kabul edilebilir tavan) (300 ppm maksimum tavan – 5 dakika iki saat içinde) |
İnsanlar için kanserojen potansiyeli var. 25 ppm TWA |
|
Poli-klorlu bifenil |
%42 klor, 1 mg/m3, 8-hr TWA %54 klor, 0,5 mg/m3, 8-hr TWA |
İnsan için kanserojen potansiyeli var. 1 m g/m3 TWA |
|
Poli-klorlu bifenil türevleri (elektrik cihazlarının yangın veya kusurlarından çıkan olası sağlık zararları) |
%42 klor, 1 mg/m3, 8hr TWA. %54 klor, 0,5 mg/m3, 8 hr-TWA |
İnsan için kanserojen potansiyeli var. |
(Not: ppm: milyonda kısım. 8-hr TWA: sekiz saatlik zaman ağırlıklı ortalama)
Yasal Durum:
Ülkemizde 2972 sayılı (9 Ağustos 1983 kabul tarihli) Çevre Kanununa göre çıkarılan ve 2 Kasım 1986 günlü, 19269 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği”nin 7. maddesinde “Kanser Yapıcı Maddelerin emisyon Sınırları” belirtilmiş “Ek-5’de de Kanser Yapıcı Maddelerin Listesi” verilmiştir.
Yine anılan yasaya göre çıkarılan 12 Mart 1989 gün ve 20106 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Su Kirliliğinin Kontrolü” yönetmeliği İdari Usuller Tebliği”nin “Ek-1 Tablo 4’de” “Alıcı su ortamı için çok tehlikeli ve zararlı olan maddeler listesinde 6 kanserojen madde”, Tablo 5’de de “alıcı su ortamı için tehlikeli ve zararlı olan maddeler “ listesinde de 6 kanserojen ve muhtemelen kanserojen madde, “Tablo 6’da ise “alıcı su ortamı için az tehlikeli ve az zararlı maddeler” listesinde 4 muhtemelen kanserojen madde belirtilmiştir.
Mesleki etkenlerden kaynaklanabilecek risklere karşı 1475 sayılı İş Kanunu’na göre çıkarılan İş Sağlığı Güvenliği Tüzüğü (İSİGT) (kararname tarihi:04.12.1973) ve Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşlerde ve İşyerlerinde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük’ler de (Par-Pat) (Kararname Tarihi:27.11.1973) bugün kanser riski taşıdığı belirlenmiş maddelerle ilgili önlem ve kısıtlamalar vardır. Örneğin; İşyeri çalışma ortam atmosferinde bulunmasına izin verilebilecek maddelerden İSİGT’de arsenik için 0,5 mg/m3, berilyum için 2 mg/m3, benzen için 20 ppm’lik konsantrasyon sınırı getirmiştir. PAR-PAT ise; (örneğin) karbontetraklorür 10 ppm, kloroform 50 ppm, formaldehit 5 ppm, etilen oksit 50 ppm, dimetilsülfat 1 ppm, hidrazin 1 ppm, 2-nitropropan 25 ppm, o-Toluidin için de 5 ppm’ lik izin verilebilecek konsantrasyon (MAK) sınırı getirilmiştir. Bu değerler gerek ILO’nun gerekse ACGIH, OSHA ve NIOSH gibi ciddi kuruluşların yayınladığı değerlerle karşılaştırıldığında(onlara göre) çok yüksek olduğu diğer bir anlarımla mutlaka güncelleştirilmesi gereği ortaya çıkmaktadır.
ÖNLEMLER
Mesleki kanserlerin önlenmesinin en etkin önlemi, endüstriyel işlemlerde kullanılan kanserojenik maddelerin kuşkuya yer vermeyecek şekilde yasaklanmasıdır. Maalesef, sadece birkaç ülke kanserojenik maddelerin üretimi ve kullanılması ile ilgili yasal kısıtlamalara sahiptir ve ülkeden ülkeye de çoğu kez ayrılık vardır. Endüstriyel işlemlerden kanserojenlerin kaldırılmasıyla beraber, bunların yerine kullanılabilecek kanserojen olmayan maddelerle ilgili endüstriyel araştırmalar geliştirilmelidir.
İkinci bir temel tercih ise çalışma yerinde (eğer varsa) kanserojen madde ile işçilerin temas etmesinin önlenmesidir. Bununla ilgili üç görüş vardır:
- Kanserojenlerin üretimi ve taşınması kapalı sistemlerde olmalı,
- Çalışma ortamında kanserojen etkenlerin düzeyleri ve maruziyetleri sürekli ölçüm teçhizatları ile kontrol edilmeli ve hatta etkin bir havalandırma sistemi kurulmalı,
- Kanserojen maddelerle temas ettiğinde yüksek bir riske maruz kalan işçilerin (en son çare olarak) kişisel korunma teçhizatı verilmeli ve bunlar kullandırılmalıdır (2,1) .
Önlemlerle ilgili bir (diğer) temel nokta da kanserojenik maddelerin üretimi, kullanımı ve ithali ile ilgili ulusal ve uluslar arası kurallara gereksinimin olmasıdır. Bu kurallar aktif kanserojenik maddelerden dolayı genel çevrenin kirlenmesinden kaçınmak için atık giderme prosedürü ve kontrolünü de kapsamalıdır.
Mesleki kanserojenlerden korunmada genel önlemlerden biri de işçi seçimidir. Bu maddelere karşı “duyarlı / hassas” olanlar çalıştırılmamalıdır. Ayrıca işçilerin rotasyonla çalışması önerilebilir (2,1)
İşçiye yaptığı işteki olası tehlike de iyice öğretilmeli ve korunma yöntemlerini uygulayabilecek şekilde eğitilmelidir(2) .
KAYNAK
- Erkan, Dr.Cahit, İş Sağlığı ve Meslek Hastalıkları, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları, Sayı:41, Ankara 1984, s.373 –376.
- Encyclopaedia of Occupational Health and Safety, Volume I,II, ILO, Geneva 1983, s.369-375, 2401.
- Bilir, Doç.Dr.Nazmi, İSGÜM Bülteni, Haziran 1988, s.5.
- Plog, Barbara A. (Ed.), fundamentals of Industrial Hygiene, Third Edition, National Safety Council, USA, Chicago, 1988 .s.781-782.
- Scientific American MEDICINE, Rubenstein and Federman, VII. Occuoational Safety and Health, New York 1987.
- Stellman, Feanne Mader (Ed.), Encyclopaedia of Occupational Health and Safety, Volume I,Fourth Ed., ILO, Geneva 1998, s. 2.5, 2-6, 2,7 -.