*HESME: sağlık, çevre ve iş güvenliği yönetimi
İş kazası ya da meslek hastalığı ortaya çıktığı anda artık iş işten geçmiştir. Araba devrilmiştir. Artık herkes yol gösterebilir.
Önemli olan iş kazası ya da meslek hastalığına yol açan nedenlerin giderilmesi ve bu olguların önlenmesidir. Bunun sağlandığı işyerlerine ‘sağlıklı ve güvenli’ işyerleri diyoruz. ‘İnsan ve çevresi’ne olan bu saygılı (ya da barışık) yaklaşımı, onun iş çevresi ya da çalışma süresi ile sınırlayamayız. Beden ve ruh sağlığı ile de sınırlayamayız. İnsanı sosyal çevresi ile bi bütün olarak almalıyız.
Sağlık, çevre ve iş güvenliği yönetimi yaşamın olmazsa olmaz parçasıdır.
İyi uygulama kavramı, özünde bir ‘yarış’ı içerir. Daha iyiyi yapmak, daha güzele erişmek ve daha yararlı olmak.
‘En iyi’ kavramını yalnızca teorik bir kategıori olarak görmemek gerekir. İyiler arasından ‘en iyi’yi seçerken, uygulanmışlığını, yinelenebilirliğini ve sürdürülebilirliğini de gözönünde tutmak gerekir.
‘İyi’, ‘güzel’ ve ‘yararlı’ da öznel kavramlar olduğundan neye göre ve kime göre soruları ile karşılaşılır. Yani bu yarışın hakemi kim olacaktır? Kanımca bunun yanıtı toplum tarafından belirlenmelidir.
‘En iyi’yi seçerken gözönünde tutulan ölçütlerden biri de, bu uygulamanın toplumsal önemine ilişkin olanıdır : Toplumda en çok görülen, en çok sakat bırakan ve en çok öldüren olguları gidermeye yönelik olmalıdır.
‘Ayağını sağlam tabana basan’ yani ‘toplumla güçlü bağlar kurmuş’, onun dertleri ile dertlenen ve çözüm arayışı içinde olan yapılar bu konuda bize yardımcı olabilir. Bunlar da toplumun örgütleridir; yani hükümet dışı kuruluşlardır.
Her toplum içinden sayısız yarışmacı çıkarmalı ve onları ‘daha iyiye’ ‘daha güzele’ ‘daha yararlı’ya ulaşmaları için yönlenmelidir.
O halde, ?İşyerinde sağlık, çevre ve iş güvenliği yönetimi iyi uygulamasında (HESME-GP) ilk adım, konuyla ilgilenen hükümet-dışı kuruluşların (NGO) değişik toplumsal kesim ve kesitlerde yürüttükleri model çalışmalardır.
İşçi – memur – işveren sendikalarından, komu otoritelerine kadar tüm yapılar, toplum dinamizmini ortaya çıkaracak olan bu ‘ilk adım’ çalışmalarına omuz vermelidirler. Çünkü bu model çalışmalar genelleme (‘yinelenebilirlik’ ve ‘yenilenebilirlik’) yeteneğine sahip, yukarıda saydığımız örgütlerin çalışmalarında kılavuzluk edecektir.
İlk adım çalışmalarında, öncelikle üzerinde durulması gereken, bu alandaki ‘gereksinme’nin henüz farkında olmayan, günübirlik yaşantısına gömülmüş olan topluma, ‘gereksinmesinin duyurulması’dır. Dolayısıyla kişi-toplum odaklı çalışmalar olmaksızın yürütülecek ‘ulusal politika dokümanı’ çalışmaları, tabandan kopuk kalmaya mahkumdur.
Kişi-toplum odaklı çalışmanın temelinde, güçbirliği düşüncesi yatar. Çünkü ‘kişi’nin aynı gereksinmeyi duyan ve aynı yolda yürüyen paydaşları ile çalışmayı zenginleştirmesi ve güçlendirmesi hedeflenmelidir.
Kimler arasında güçbirliği:
- Aynı yöredeki işletmeler arasında
- Aynı işkolundaki işletmeler arasında
- Farklı bilimsel disiplinler arasında
- Kurum ve kuruluşlar arasında.
- Ülkeler arasında.
En İyi Uygulama İçin Zorunlu Adımlar :
- Gereksinmelerin ortaya çıkarılması
- İlkelerle uyumunun araştırılması
- Gereksinmenin duyurulması
- Belirlenmiş ve ölçülebilir hedefler konulması
- Değişik kesimlerin bu hedefler karşısındaki durumlarının tanımlanması
- İşbirliği ve katkı olanaklarının saptanması
- En geniş ‘onay’la getirilecek çözümün uygulanmaya konulması
- Yaygınlaştırılması
- Yinelenebilirliğinin sağlanması
Bireyin Çoğalma Süreci
Şekil : 2
Kurumsal Uygulamalarla Bireysel Gereksinmelerin Buluşması
Şekil : 3
Denetim Mekanizmaları
20.YÜZYILA damgasını vuran ‘insan hakları’, bireyin onun ‘dil, din ‘ farkı gözetmeksizin özgürleştirilmesinin, birey olarak varolmasının sonucudur.
21.Yüzyıl ise, özgürleşen ve kendini geliştiren bireyin, amaçlarına ulaşabilmek için bu kez, aynı amacı paylaşan bireylerle, eşitlik ve karar alma süreçlerine katılımda eşitlik kuralı ile birlikte oluşturdukları ‘kurum’lar aracılığıyla toplum yaşamına ağırlıklarını koymalarına tanık olacaktır.
Güçbirliği, bireyin tek başına üstesinden gelemeyeceği bir eylem sözkonusu olduğunda gündeme gelir.
Hükümet dışı kuruluşların iş sağlığı güvenliği alanındaki çalışmalarına örnek olarak, Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı’nın çalışmalarını örnek olarak gösterebiliriz. 19 yıla varan geçmişiyle, özellikle küçük ölçekli işletmelerde sağlık ve iş güvenliği hizmetleri sunumu ve çocuk emeği alanındaki çalışmalarıyla yol gösterici olmuştur.
Bu çalışmalarıyla Enstitü, 1996’da Habitat II İnsan Yerleşimleri Konferansı’nda ‘En İyi Uygulamalar Sergisi’nde yeralmıştır.
Çalışmalarını üç ayrı web sayfasından izleyebilirsiniz :
www.fisek.org (Türkçe , İngilizce)