İşyeri Saha Denetimleri

Mustafa Taşyürek

İş kazalarının nedenleri, genel olarak kabul edilen bir görüşe göre; güvensiz durum, güvensiz hareket ve güvenlik kontrolünün diğer bir deyiş ile güvenli denetimlerinin eksikliğidir.

Bazı kişi veya kuruluşlar bu denetimleri devletin yeterince yapmadığından dolayı her yıl ülkemizde binin üzerinde işçinin (iş kazasından) yaşamını yitirdiğini, ikibinden fazla kişinin de sakat kaldığını (SGK istatistiklerine dayanarak) ifade etmektedir.

Gerçekten devlet bu denetimleri yeterince yapsa idi (!) bu kazalar önlenebilir miydi? Devletin böyle bir sorumluluk ve görevi var mı?

İş Kanunu’nun 91. maddesine göre:” Devlet, çalışma hayatı ile ilgili mevzuatın uygulanmasını izler, denetler ve teftiş eder. Bu görev Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bağlı ihtiyaca yetecek sayı ve özellikte teftiş ve denetlemeye yetkili iş müfettişlerince yapılır” .  

Demek ki devletin birinci derecede sorumluluk ve görevi var. Eski bir iş güvenliği müfettişi olarak, devletin bu fonksiyonunu yerine getirmeye çalıştığını biliyoruz . Ancak burada anahtar tümce “ihtiyaca yetecek sayı ve özellikte” iş müfettişinin olup olmamasıdır. İş kanunu kapsamında açılan işyerlerinin sayısı ile, mevcut iş müfettişlerinin sayısı, ya da iş müfettişlerinin her bir iş yerini ne kadar sürede bir denetledikleri kıyaslandığında sayının ihtiyaca yetip yetmediği açığa çıkacaktır.

Bizim deneyim ve görüşümüze göre iş müfettişlerinin sayısı yetersizdir. Ayrıca denetim sırasında iş güvenliği açısından kullandıkları “çalışma hayatı ile ilgili mevzuat” konusunda da sanki bir sıkıntı vardır.

İş müfettişlerinin iş yerlerinde yaptıkları denetimler nedeniyle düzenledikleri raporlarda, buldukları eksikliklere yasal dayanak/gerekçe olarak “çoğu kez” 1475 sayılı (eski) iş kanununa göre çıkartılan İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü ile Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzüğü’nün maddelerini göstermektedirler. Oysa bazı Yargıtay hakimleri; 2003 yılında çıkan 4857 sayılı yeni İş Kanunu’na göre kırk civarında iş sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili yönetmeliklerin yayınlanmasından sonra anılan tüzüklerin ortadan kalktığını ifade etmektedirler.

İş güvenliği ile ilgili yürürlükteki yönetmelikler “risk değerlendirmesi yapılacak”, “patlamadan korunma dokümanı hazırlanacak” gibi çok genel hükümleri kapsamaktadır.

Bu durumda yeni mevzuat ya gereksinimleri tam olarak karşılayamamakta, ya da iş müfettişleri (ve aynı zamanda işyerlerindeki iş güvenliği uzmanları) uygulamada çok yararlandıkları eski tüzükleri terk edememektedir.

Çıkarılabilecek sonuç; söz konusu olan tüzükler, duyulan ihtiyacı karşılamak için, yeni iş kanununa göre gözden geçirilerek, edinilen deneyimlerin de ışığında, yeniden yayınlanması veya yönetmelikler haline getirilmesi uygun olmaz mı?

Aynı yasanın 77. maddesi; İşverenler(i) [işçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar] işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek(le) zorunlu tutmuştur. İşverenler bu denetim fonksiyonunu nasıl yerine getirecek? Burada tam bir açıklık yoktur. Devamlı olarak en az elli işçi çalıştırılan, sanayiden sayılan, işyerlerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi için işverenler iş güvenliği uzman(lar)ı görevlendirmek, ayrıca İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu (İSİG K) oluşturmak zorundadır. Bu kurulun görev ve yetkilerinden biri de “İşyerinde iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tehlikeleri ve önlemleri değerlendirmek, tedbirleri belirlemek, işveren veya işveren vekiline bildirimde bulunmak” tır.

Anlaşılacağı üzere devlet adına yapılan denetimlerle birlikte ve daha da önemli olarak işyerlerinin kendi (uzman veya kurulanınca) kendilerini denetleme yükümlülükleri vardır.

İşverenler iş sağlığı ve güvenliği kontrollerini nasıl yerine getirebilir?

Yasal olarak (eğer işyerinde varsa) iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve İSİG Kurulu bu görevi yerine getirmelidir.

Ayrıca OHSAS 18001 gibi iş sağlığı ve güvenliği yönetim sistemlerinin ön gördüğü iç tetkikler yapılabilir. Elliden az işçi çalıştıran işyerlerinde bile uygulanabilecek İç tetkiklere / denetimlere örnek olabilecek bir öneri burada “çalışma ortamı” okuyucuları ile paylaşılmıştır (Bakınız KUTU-1 ve 2).

.

KUTU-1

Elliden Az İşçi Çalıştıran İşyerlerinde Uygulanabilecek

İç Denetim Örneği

1. İşyeri geneli, üretim süreçlerine veya işyeri bölümlerine göre bölgelere (ör: 8 bölgeye) ayrılabilir. Her bölgeye ada bir denetleme yapılabilir. Bu bölgeler ve içerdiği üniteler aşağıda belirtildiği gibi olabilir.

  1. Üretim/imalat departmanı : (makine sahaları, çatılar, yardımcı üniteler, üretim atölyeleri, chiller,).

  2. Yardımcı Tesis Üniteleri: (Jeneratör, trafo hariç tamamı) + Bakım enerji ofisleri dahil.

  3. İdari Bina, Sosyal Bina: Koruma binası, sosyal bina çatısı, mutfak asansörü, LPG odası , iş güvenliği ve elektrik mühendisi ofisleri dahil.

  4. Mekanik Atölyeler : (Zemin, 1. ve 3.kat) Yük asansörü, ofis klimaları, yağ depolama çatısı, idari bina.

  5. Açık Sahalar: (Fb. İçi yollar, yeşil ve mıcır alanlar, kuzey saha)

Açık ambar sahası, barakalar, yüklenici- altişveren atölyeleri, kimyasal atık depolama sahası, yangın eğitim sahası dahil.

  1. Elektrik Ve Enstrüman Atölyeleri : (Motor kontrol odaları, UPS, trafo, jeneratörler, tahrik odaları, idari bina telefon santral odası)

  2. Ambarlar / Laboratuvarlar : (Hammadde, mamül madde, yedek parça, akü şarj ve palet stok sahası, İşyeri ambarı, açık ambar)

  3. Kimyasal Maddeler Depolama Sahası : Çatılar, asansör, dow kondens odası dahil.

  1. Turlar SALI ve CUMA günleri saat 14:00’de başla(yabili)r.

  2. Zamanlama ve denetleme gruplarını içeren tur listeleri iş güvenliği ofisince önceden yayınlanabilir.

  3. Minimum denetleme grubu üyeleri şöyle oluşabilir:

Denetleyiciler : 1 kişi denetleyici ( Ör: Uzman/Mühendis)

1 kişi operatör veya teknisyen (denetleyici ile aynı sahadan gelecek)

1 kişi iş güvenliği ofisinden

Denetlenenler: 2 kişi sahadan V.amiri ve operatör

  1. Bu durumda denetleyiciler; denetleyiciler grubunda görev alacak operatör veya teknisyenleri seçip denetlemeye katmalıdır..

  2. Denetleme sırasında bulunan maddeler bir forma yazılabilir. Sonra saha tarafından müdürlere ve iş güvenliği ofisine dağıtımı yapılabilir.

  3. Özet olarak: Bulunan güvensiz davranışlar “A” kodu altında, güvensiz şartlar “B” kodu altında yazılır. Sonra bu maddeler hesaplanarak zaman içinde sahaların iş güvenliği açısından gösterge rakamları oluşturulur.

Örnek : gözlem sonrası x sahasında 1 adet güvensiz davranış, 4 adet güvensiz durum tespit edildiği varsayılırsa ve bu sahada normalde 5 kişi çalışıyorsa:

                                  Bulunan A maddesi sayısı                          1

A göstergesi = …………………………………….. .. x 100 = ………x100= 20

                                    Sahada çalışan sayısı                              5

                                  Bulunan B maddesi sayısı                         4

B göstergesi = ……………………………………….. x 100 = ………. X 100=80

                                      Sahada çalışan sayısı                           5

Sonuç olarak bu turda X sahasının A kodu göstergesi yirmi, B kodu göstergesi 80 dir.

  1. Gözlem esnasında dikkat edilecek konulardan örnek maddeleri aşağıda belirtildiği gibi olabilir.

  2. Gurubun kararı ile tespit edilen maddelerin iyileştirilmesi ilgili sahanın sorumluluğunda olmalıdır. Saha yazacağı iş kağıdı veya proje istek formu ile işin yapılmasını sağlamalıdır.

  3. Eksik maddelerin raporlanması iş güvenliği ofisince iş sağlığı ve güvenliği kurulu’nun (İSİG K) aylık toplantısında yapılabilir.

  4. Tartışma nedeni konular yine İSİG kurulu toplantısında konuşulup karara bağlanabilir.

  5. En önemlisi denetlemelerin amacı HİÇ BİR ZAMAN suçlu aramak, veya kişileri ayıplamak olmayıp sürekli iyileştirmeyi sağlayıp işyeri’ne katkıda bulunmak olmalıdır.

Kod A Güvensiz Davranışlar

  1. Kişisel Koruyucu Donanımların Yanlış Kullanılması

    • emniyet kemersiz bir boru köprüsü üzerinde/içinde çalışmak

    • kulak koruyucusu gerektiren bir sahada kulaklıksız çalışmak

    • belirlenmiş sahalarda baretsiz / güvenlik gözlüksüz / iş güvenliği ayakkabısız çalışmak

    • koruyucu donanımları giymeden hortumları / flanşları takmak / sökmek

    • vanaları eldiven / monogogle tipi göz koruyucusu giymeden açmak / kapatmak

    • taşlama sırasında (taşlama) güvenlik gözlüğü ve yüz siperi giymemek

    • kaynak yaparken göz koruması sağlamamak

    • paletleri eldivensiz taşlamak

    • kimyasallarla çalışırken MGBF’da belirtilen eldiven, sızdırmaz gözlük, tulum, maske vb. giymemek.

  1. İskelelerin, Merdivenlerin vb. Güvensiz Kullanımları

    • tamamlanmamış iskele üzerinde çalışmak (örn: korkuluksuz, eksik tahtalar)

    • tekerlekli bir iskele üzerinde tekerleklerini kilitlemeden çalışmak

    • iskeleyi güvenceye almadan üzerinde çalışmak

    • düz merdiveni bağlamadan üzerinde çalışmak.

    • sandalye veya diğer dengesiz cisimler üzerine çıkmak

    • diğer

  1. İş Güvenliği Kurallarına / Prosedürlerine Uymamak veya Bunları Yanlış Uygulamak

    • tehlike etiketi tam doldurulmamış / yanlış doldurulmuş

    • kilitle, etiketle, emniyete al ve dene (EKED / LOTO) prosedürü uygulanmıyor / yanlış uygulanıyor.

    • çalışma izin formu doldurulmamış / yanlış doldurulmuş

    • tanklara / kapalı yerlere giriş prosedürü uygulanmıyor / yanlış uygulanıyor

    • barikatlama uygulanmıyor / yanlış uygulanıyor

    • yangından korunma prosedürleri uygulanmıyor / yanlış uygulanıyor

    • saha kuralları uygulanmıyor / yanlış uygulanıyor .

    •  

  2. Aletlerin Güvensiz / Yanlış Kullanılması

    • tornavidayı boru anahtarı veya levye gibi kullanmak

    • boru anahtarını çekiç gibi kullanmak

    • taş motoru ile aluminyum taşlamak

    • taş motorunun yanını kullanarak taşlama yapmak

    • koruyucu ekipmanları çıkarılmış aletleri kullanmak

  1. Hatalı Ekipmanların Kullanılması

    • hasarlı aletlerle çalışmak

    • hatalı, kontrol edilmemiş merdiven, sapan, elektrikli alet, emniyet kemeri vb. kullanmak

    • topraklanmamış veya kötü topraklanmış elektrikli aletlerle çalışmak

    • diğer

  1. Saha İçinde Trafik Kurallarına Uymama

    • forklift’in yükü üzerinde durmak veya oturmak

    • forklift’e yolcu olarak binmek

    • forklift’in yükünün altında durmak

    • hareket halindeki forklift’in ışıklı ve sesli sirenlerinin çalışmaması

    • forklift’e inip – binerken atlamak

  1. Endüstriyel Hijyene Aykırı Davranışlar

  2. Diğer

    • sigara içmeye ayrılmış sahaların dışında sigara içmek

    • koşmak

    • bağırmak

    • el ve eşek şakası yapmak

    • vb.

Kod B Güvensiz Şartlar

  1. Düşebilecek Nesneler

  • bağlanmamış merdivenler

  • yüksekteki düşebilecek malzemeler

  • bağlanmamış gaz tüpleri

  • dik yerleştirilmiş paletler

  • ankarajlanmamış iskele

  • duvara yaslanmış, düşebilecek, tahta veya metal plakalar

  • düzgün yerleştirilmemiş hortum ve kablolar

  • hasarlı boru köprüleri

  • duvara monte edilmemiş ya da ağırlıkla sabitleştirilmemiş dolaplar vb.,

  • stopersiz çekmeceler

  • stopersiz kaldırma ekipmanları kapaksız zincir makarası

  1. Düşme, Takılmaya vb. Yol Açabilecek Durumlar

  • ikaz işareti olmadan yerde yatan hortumlar, kablolar

  • yerdeki aletler

  • yerde su, yağ, iplik veya diğer sıvılar (ikaz işaretsiz)

  • aynı seviyede olmayan yerler / yürüme yolları

  • yerdeki kalkmış kapaklar / plakalar

  • barikatlanmamış ya da eksik barikatlanmış sahalar

  • bloke edilmiş yürüme yolları

  • buzlanmış yürüme yolları

  1. Güvensiz / Hatalı Depolama

  • çok yüksek depolanmış malzemeler

  • sprinkler (tavan altı basınçlı yağmurlama) kafalarına çok yakın (90 cm’den az)depolanmış malzemeler

  • depolanmış malzemeler arasında yeterli alan bırakılmaması

  • duvara bitişik depolanmış malzeme

  • hasarlı paletler üzerinde depolanmış malzeme

  • dengesiz depolanmış malzeme

  • 1,5 m metreden yüksek dolaplar vb. üzerine konulmuş malzeme

  • uygun olmayan konteynerlere konulmuş kimyasallar

  • sivri uçlu makaslar, bıçaklar

  • yerde yatan merdivenler

  • kişisel koruyucu donanımların düzgün depolanmaması

  • aletlerin güvensiz depolanması

  • takoz konulmamış treylerler, çekiciler vb.,

  1. Yangına Sebep Olabilecek Durumlar

  • kötü veya eksik topraklama

  • ZONE 1 sahalarda kötü topraklanmış elektrikli ekipmanlar

  • kısa devre olasılığı

  • kaynak veya kesme işlemi sırasında yetersiz önlem

  • ZONE 1 sahalarında uygun olmayan veya hasarlı aydınlatma ekipmanları

  • çöplerde sigara izmaritleri / izmarit kutularında kağıt

  • Ex- prof sahalarda uygun olmayan ekipmanlar

5. Bloke Edilmiş Güvenlik Ekipmanları / Yürüme yolları

– tamamen veya kısmen bloke edilmiş

6. Hasarlı Aletler / Malzeme

– hasarlı çekiç başı / çekiç sap

– kırılmış / hasarlı tornavida sapı

– buhar kaçağı veya diğer kaçaklar

– hasarlı sapan, emniyet kemeri

7. Sahada Güvensiz Trafik Durumları

– bloke edilmiş girişler veya çıkışlar

– el freni çekilmemiş ve kontak anahtarı üzerinde bulunan boş araçlar

– karlı ve buzlu havalarda yeterli önlem alınmaması

– yol bloke olmuşsa, yetersiz barikatlama

8. Endüstriyel Hijyen Kurlarına Aykırı Şartlar

9. Elektrikle İlgili Tehlikeler

10. Diğer

Örnek;

 

 

 

TURLAR

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

INDEKS

43,00

38,42

29,25

22,71

27,95

25,76

21,40

26,64

18,34

19,65

15,72

14,37

14,85

13,00

KUTU-2

GDS GÖZLEM RAPORU

(Güvensiz Davranış ve Güvensiz Şart Araştırması )

Tarih :

İncelenen Saha :

İnceleme Ekibi :

Sahada Çalışanların Sayısı :

Kod A Güvensiz Davranış Kod No

                        Toplam A ……………

Kod B Güvensiz Şart Kod No

                        Toplam B …………….

Kod C Çevre Koruma Açısından Sakıncalı Durumlar

Kod D Trafik İle İlgili Gözlemler

Kod E Dışarıdan Gelen Yükleniciler İle İlgili Gözlemler

Düşünceler

                      Toplam A

A İndeksi = ……………….. x 100 = ……….X 100 = ________

                  Çalışan Sayısı

                        Toplam B

B İndeksi = ……………….. x 100 = ……….X 100 = ________

                   Çalışan Sayısı