El aletleri hem günlük hayatımızda hem de sanayiide sıklıkla kullanılan makinelerdir. Evde daha sık kullandığımız el aletlerinin çoğu basit yapıda ve az tehlikeli olsa da sanayiide kullanılan aletler hem karmaşık yapılı hem de tehlikeli olabilir. Bu aletlerin kendilerine özgü kullanım yöntemleri olduğu gibi, kendilerine özgü güvenlik önlemler vardır. Konuyla ilgili fazladan bilgi için Mustafa Taşyürek’in sitemizde bulunan El Aletleriyle Yapılan Çalışmalarda Güvenlik Kuralları yazısı ziyaret edilebilir.
I- EL ALETLERİNİN KULLANIMINDA GENEL ERGONOMİ KURALLARI
El aletleri elektrikli, hidrolik, pnömatik ve mekanik el aletleri olmak üzere dört sınıfa ayrılabilir. Bu dört farklı güç ile çalışan aletlerin hepsinde görülebilecek ortak risk gerekli ergonomik koşullarda çalışılmadığında ortaya çıkacak olan kas ve eklem ağrılarıdır. Aşağıda bu dört tipte gruplanan el aletlerinin kullanımında dikkat edilmesi gereken ergonomi kuralları listelemiştir.
- Kullanılacak el aleti seçilirken yapılacak işin yanı sıra işin hangi ortamda yapılacağına da dikkat edilmelidir. İş için seçilen alet doğru olsa da kullanılacak ortama uygun olmadığında sorun yaşanabilir.
- Kullanılacak alet seçilirken yapılan işe uygun boyutu ve uygun güçte olanı seçilmelidir. Eğer seçenek varsa hafif olan alet tercih edilmelidir.
- El aletleri arasında seçim yapılıyorsa az titreşimli olan alet tercih edilmelidir.
- Titreşimli aletler seçilirken mantar, kauçuk , plastik kaplı aletler veya tutacak kısmı plastik aletler tercih edilmelidir. Bu malzemeler ele iletilen titreşim miktarını sönümler.
- El aletlerinden, ele binen kuvveti azaltmak için, ağırlık merkezi tutma yerinde veya ona yakın olanları tercih edilmelidir. .
- Daha kolay kavranmaları açısından, tutma yerleri köşeli olmayan ve pürüzsüz olan aletler tercih edilmelidir.
- Eğer mümkünse, çift tutacaklı el aletleri tercih edilmelidir. Bunlar aleti tutmayı ve yönlendirmeyi kolaylaştırır.
- Tetik üzerinde düğme yerine daha çok alana kuvvet uygulanabilecek olan şerit tetikleyiciler olan aletler kas yorgunluğunu azaltacağından tercih edilmelidir.
- Tetikleyicinin aleti çalıştırması için gereken kuvvetin daha az olduğu aletler tercih edilmelidir.
- El aletleri kullanılırken bilekler bükülmemelidir. Operatör aleti kavrarken, tutarken ve kullanırken bilek doğal duruşunda bükülmeden dosdoğru olmalıdır.
- Aletin iyi korunmuş ve iyi halde olduğu kontrol edilmelidir.
- Ağırlığı yarım kilonun üzerinde olan ve sık kullanılan el aletleri kullanılırken diğer ele de bir ağırlık uygulayarak vücut dengesi sağlanmalıdır..
- Alet vücuda yakın tutulmalıdır. Alet vücuttan ne kadar uzak olursa kaldırılan ağırlık o kadar ağırlaşır.
- Alet kullanılırken, vücut dengeli olmalı, ayaklar yere eşit ve sağlam basmış şekilde durulmalıdır.
- Alet kullanımda değilken elde tutularak beklenmemelidir. Ellerin dinlenmesi için bırakılmalıdır.
- Alet, işin yapılması için gereken minimum ayarda çalışrıtılmalıdır. Bu, sunuk kalınan titreşimi azaltacaktır.
- Aletin yarattığı titreşimin vücuda iletimini azaltmak için titreşim azaltan eldivenler kullanılabilir. Yalnız yapılan iş hassas hareket gerektiriyorsa kalın ve ağır eldivenler tercih edilmemelidir.
- İşlenen parça fazladan kuvvet harcamamak için sabitlenmelidir.
II- ELEKTRİKLİ EL ALETLERİ
Elektrikli el aletleri ile çalışılırken karşılaşılabilecek en önemli tehlike elektrikle ilgili olanlardır. Elektrikle çalışan tüm aletlerde bu tehlikeler görülür ve bunlarla mücadele etmek için aşağıda sıralanan önlemleri almak gerekir.
- Kullanıma başlanmadan önce alet kontrol edilmelidir. Tutma yeri ve üst kısımda çatlak veya kırılma olmadığına dikkat edilmelidir.
- Alet çift tutma yerliyse veya yardımcı tutma parçası varsa bunların doğru konumlandırıldığı kontrol edilmelidir.
- Kablolarda bozulma olup olmadığı kontrol edilmelidir. Güç getiren kablonun izolasyon kısmının çatlama, yıpranma yapmadığına emin olunmalıdır.
- Açma/kapama düğme ve kilit sistemleri kullanımdan önce kontrol edilmelidir.
- Fişin sağlam olduğundan ve çatallarının kaybolmamış olduğundan emin olunmalıdır.
- Bozuk veya hatalı olduğu durumlarda alet kullanımdan kaldırılmalıdır. Tamir edilebilecek durumdaysa tamire gönderilmeli değilse çalışma alanından çıkarılmalıdır. Bozulmuş aletlerin tamiri sadece uzman kişilerce yapılmalıdır.
- Alet kullanım kılavuzunda tarif edildiği gibi kullanılmalı, ona göre birleştirilmeli ve koruyucu kısımları gösterildiği gibi takılmalıdır.
- Çarpmalardan korunmak için, aletin topraklanmış olduğu kontrol edilmelidir.
- Batarya ile çalışan aletlerin şarjı sırasında baarya için uygun olan şarj aleti kullanılmalıdır.
- Ayarları, parçaları değiştirilirken alet güçten kesilmiş olmalıdır.
- Gerektiği durumlarda yalıtkan paspas ve kauçuk ayakkabı kullanılmalıdır.
- Güç kaynağına bağlanmadan önce alet kapalı konumda olmalıdır.
- Alet olması gerekenden daha sıcak çalışıyorsa veya kıvılcım çıkarıyorsa çalışma bırakılmalı ve konuyla ilgili kişi çağırılmalıdır.
- Kullanım sırasında kablonun izleyeceği yolda takılabileceği araçlar bulunmamalıdır.
- Kablonun yetişmediği yerlerde yalnızca gereken güç ve uygun kablo ölçülrine göre uygunluğu kabul görmüş uzatma kordonları kullanılmalıdır.
- Bir prizden birden fazla alet için elektrik alınmamalıdır.
- Fiş prizden kablodan tutularak değil fişten tutularak çıkarılmalıdır.
- Alet çalışırken takılmaya veya çekmeye neden olabilecek bol giysiler, kolyeler, eldivenler kullanılmamalıdır.
- Aletin durdurulup çalıştırılması için güç kablosu çekilip takılmamalıdır, Açma/Kapama düğmesi kullanılmalıdır.
- Eğer alet Topraklama Devresi Şalterine bağlı değilse, ıslak veya nemli alanlarda kullanılmamalıdır.
- Hafif yük güç kabloları kullanılmamalıdır.
- Aleti kullanırken parmaklarda bir sızlama oluyorsa aletin kullanımına son verilmelidir. Bu, alette bir sorun olduğunu ve tamire ihtiyaç olduğunu gösterir.
- Aletler kablolarından tutularak taşınmamalıdır.
- Kablolara düğüm atılmamalıdır,düğümler kısa devreye sebep olabilir.
- Uzatma kordonları kalıcı olarak kullanılmamalıdır.
- Yerden giden korumasız kabloların üzerinden insan, araç veya hareketli teçhizat geçmemelidir. Eğer kablolar kalıcı olarak yol üzerinde bulunmak durumundaysa, iki yanlarına eğimli koruyucular konulmalıdır.
Bant Zımpara
- Uygun göz koruyucular veya yüz siperleri kullanılmalıdır.
- Toz üretebilecek bir malzemeyle çalışılıyorsa uygun solunum yolu koruyucuları kullanılmalıdır.
- Zımpara bandı değiştirleceği, ayarlama yapılacağı ve toz toplayıcı boşaltılacağı zaman alet güçten kesilmelidir.
- Kullanımdan önce zımpara kontrol edilmeli gerekiyorsa değiştirilmelidir.
- Kullanılan aletin kasnak genişliğine uygun zımpara kullanılmalıdır.
- Zımpara kasnağın dönüş hızında dönebilecek şekilde gerilerek takılmalıdır.
- çalışırken zımpara bandına elle yaklaşılmamalıdır.
- Aletin kullanımı iki elle yapılmalıdır.
- Zımparalanacak alan üzerinde kablo olmadığına dikkat edilmelidir.
- Motorda ve havalandırmada biriken tozlar belirli aralıklarla temizlenmelidir.
- Egzoz sistemi veya toz toplayıcısı bulunmayan bant zımpara kullanılmamalıdır. Toz toplayıcılar dolması beklenmeden temizlenmelidir çünkü burada biriken tozlar yandın veya patlamaya sebep olabilir.
- Tozlu ortamda çalışmalarda uygun havalandırma yapılmalıdır.
- Zımparaya fazladan kuvvet uygulanmamalıdır. Kendi ağırlığı gerekli kuvveti sağlamaya yeterlidir. El sadece aleti yönlendirmek için kullanılmalıdır.
- Sabitlenmemiş ve hareketli zeminlerde çalışma yapılmamalıdır.
- Aletin havalandırma delikleri kapatılmamalıdır.
Matkap
- Matkap ucu veya parçaları seçilirken üretici talimatları göz önüne alınmalıdır.
- Matkap ucu yapılacak işe ve delinecek deliğin büyüklüğüne ve zemine göre seçilmelidir.
- Matkap ucunun kovana tam oturduğu kontrol edilmelidir.
- Kullanılan matkap uçlarının sapma yapmadan döndüğüne emin olunmalıdır.
- Sürekli veya fazla kuvvet gerektiren işlerde ikinci bir tutma yeri kullanılmalıdır.
- Uygun göz koruyucular veya yüz siperleri kullanılmalıdır.
- Matkabın havalandırma delikleri düzgün çalışmalıdır.
- Matkap uçları her zaman sivri olmalıdır.
- Kablonun çalışılan zeminden geçmemesine özen gösterilmelidir.
- Kablolarda yıpranma olup olmadığı her kullanımdan önce kontrol edilmelidir.
- Uç değişimi veya ayarlama sırasında alet güçten kesilmelidir.
- Delinecek parça hareketli olmamalıdır, sabitlenmelidir.
- Küçük parçalarla çalışılırken, hareket etmemesi için parça kıskaçla hareketsiz bir zemine sabitlenmelidir. Bir el ile parça tutularak kesinlikle çalışılmamalıdır.
- Üreticinin belirlediği en yüksek hız veya maksimum derinlik kısıtlamalarına uyulmalıdır.
- Yüksek hız çeliği ucu ile çalışılacaksa soğutma veya yağlama yapılmalıdır.
- Sert zeminlerde çalışırken fazladan kuvvet uygulayarak delme işlemi gerçekleştirilmeye çalışılmamalıdır. Mümkünse hız düşürülmelidir.
Planya
- Uygun göz koruyucular veya yüz siperleri ve kulak koruyucular kullanılmalıdır.
- Kullanılan bıçaklar aynı ağırlıkta olmalı ve aynı yükseklikte ayarlanmalıdır.
- Bıçak kitleyici vidaların sıkı olduğu kontrol edilmelidir.
- Planya kullanılmadan önce çalışılacak yüzeyde zımba, çivi, vida gibi yabancı cisimlerin olmadığı kontrol edilmelidir.
- Planya kullanılırken iki el de aletin üzerinde olmalıdır.
- Planya çalışmayı sürdürürken el ile yüzey üzerindeki kıymıklar temizlenmeye çalışılmamalıdır.
- Alet kapatıldıktan sonra bıçaklar dönmeyi bırakmadan elden bırakılmamalıdır.
- Çalışılan alandan kablo geçmemesine dikkat edilmelidir.
Freze
- Uygun göz koruyucular veya yüz siperleri ve kulak koruyucular kullanılmalıdır.
- Matkap ucunun kovana tam oturduğu kontrol edilmelidir.
- Çalışılan malzemeyi sabitlemek için üzerine yaslanılmamalıdır.
- Frezelemeye başlanmadan çalışılacak yüzeyde zımba, çivi, vida gibi yabancı cisimlerin olmadığı kontrol edilmelidir.
- Kesim yapılacak alandan kablo bulunmamalıdır.
- Freze iki elle tutulmalıdır. Motor durmadan elden bırakılmamalıdır.
- Freze ucu malzemeye temas etmeden önce hızının sabit ve kontrollü olduğundan emin olunmalıdır.
- Sert zeminlerde çalışılırken alet yavaş hareket ettirilmelidir.
Daire Testere
- Uygun göz koruyucular veya yüz siperleri ve kulak koruyucular kullanılmalıdır.
- Gerektiğinde uygun solunum yolu koruyucuları kullanılmalıdır.
- Gürültülü alanlarda kulak koruyucular kullanılmalıdır.
- Alt bıçak koruyucusunun hareketinin engellenmediği kontrol edilmelidir.
- Yapılacak işe uygun keskinlikte bir bıçak kullanılmalıdır.
- Testere bıçağının dönüşünü düzgün yaptığı kontrol edilmelidir.
- Kesme yapılacak bölgede kablo bulunmamalıdır.
- Testere yatırılmadan önce alt bıçak koruyucunun başlangıç pozisyonuna döndüğü kontrol edilmelidir.
- Bıçak değişimi veya ayarlama yapılacağı zaman alet güçten kesilmelidir.
- Kesime başlanmadan önce testerenin tam güç çalışması beklenmelidir.
- Testere kullanılırken iki el de aletin üzerinde olmalıdır.
- Motorda toz ve kıymık toplanmamasına özen gösterilmelidir.
- Kesilecek parçaya uygun fazladan güç uygulanmadan kesim yapabilecek bıçaklar seçilmelidir.
- Kesilecek parça hareketli olmamalıdır.
- Titreyen ve güvenilir hareket etmeyen bıçaklar kullanılmamalıdır.
- Kesime başlanmadan çalışılacak yüzeyde zımba, çivi, vida gibi yabancı cisimlerin olmadığı kontrol edilmelidir.
- Aleti taşırken parmak tetikte olmamalıdır. Aniden açılmalara karşı önlem alınmalıdır.
III- PNÖMATİK EL ALETLERİ
Pnömatik yani havalı aletler gaz basıncını mekanik enerjiye çevirerek çalışırlar. Tamponlar, çivileme ve pres tabancaları, aşındırıcılar, matkaplar, delici çekiçler, yontma çekiçleri, perçin tabancaları ve zımparalar sanayide yaygın olarak kullanılan pnömatik el aletlerindendir. Bu aletler kullanılırken dikkate alınması gereken genel emniyet önlemleri aşağıda sıralanmıştır.
- Pnömatik aletlerin kullanıldığı alanlar işaretlenmelidir. Diğer çalışanlar buradaki risklerle ilgili bilgilendirilmelidir.
- Aletin çalışması için sağlanan havanın temiz ve kuru olmasına dikkat edilmelidir. Bu aletin çalışma ömrünü uzatacaktır.
- Aletin kayıp düşmesi durumunda vücuda verebileceği zararlar düşünülerek vücudun bu bölümleri uygun koruyucularla korunmalıdır.
- Kullanılan hava hortumları yapılacak işe uygun çapta olmalıdır.
- Hava hortumlarında yırtılma, şişme ve aşınma olup olmadığı kontrol edilmeli, sorunluysa hortum değiştirilmelidir.
- Alet bağlanmadan önce hortum içine üflenmelidir.
- Alet üreticinin belirlediği seviyenin üzerinde bir basıçnta kullanılmamalıdır.
- Alet kullanılmıyorken veya parça değiştirilirken hava basıncı kesilmelidir.
- Pnömatik aletler hortumlarından tutularak taşınmamalıdır.
- Ortamın veya kıyafetlerin temizlenmesiiçin basınçla hava kullanılmamalıdır.
Çivi ve Zımba Tabancaları
- Sadece deneyimli operatörler bu aletleri kullanmalıdır.
- Yapılan işin tehlikelerine uygun kişisel koruyucu donanımlar kullanılmalıdır. Gerektiği durumda kulak koruyucular temin edilmelidir.
- Alet her zaman çivi ve zımba ile doluymuş gibi tutulmalıdır.
- Her alet için kullanılan bağlayıcılar (çivi, zımba vb.) kullanılan alete uygun olmalıdır.
- Aletin tabanca kısmı vücut bölümlerine veya diğer çalışanlara doğrultulmamalıdır.
- Aletin ucu çalışılacak parçanın üzerinde güvenle ve doğru konumlandırılmadan tetiğe basılmamalıdır.
- Alet tetiğine basılmış halde hareket ettirilmemelidir.
- Alete bağlayıcı dolumu yapılacağı zaman tetiğin basılı olmadığı kontrol edilmelidir.
KAYNAKLAR
1. Canadian Centre for Occupational Health & Safety. 2013 http://www.ccohs.ca/oshanswers/safety_haz/power_tools/