(Çalışma Ortamı dergisi, Sayı : 94 Eylül Ekim 2007)

Güvenli çalış, güvenli kal !

El aletleri ve taşınabilir elektrikli el aletleri çalışanların işini kolayca yapmasına yardım eder, yorgunluğu azaltır. Bunlar olmasaydı bazı işleri yapmak ya çok güç ya da olanaksız olurdu. Ancak her el aleti sınırlı ve belirli işlerde kullanılmak üzere yapılmıştır. Herhangi bir el aletinin başka bir amaçla kullanılması çalışanların ciddi olarak yaralanmasına veya üzerinde çalışılan malzemenin zarara uğramasına yol açar. İyi iş güvenliği uygulamaları ile bu tehlikeleri kontrol etmek ve çalışanlar için oluşturabileceği riski minimize etmek olasıdır.

Ofisler dahil hemen hemen tüm işyerlerinde yaygın bir şekilde kullanılan ve birçok hafif ya da göz ve görme kaybı; fırlayan küçük parçalardan derin yaralanmalar; hatta parmak, tendon, atardamar kesilmeleri gibi ciddi kazalara neden olabilen, çalışanları (eğer yara mikrop kaparsa) uzun süre işlerinden alıkoyabilen el aletleri ve elektrikli ele aletleri güvenliği bu yazıda “çalışma ortamı” okurları için irdelenecektir.

Alet güvenliği doğru olan el aleti veya elektrikli el aletini seçmekle başlar.

Kişinin veya işyerinin satın alma gücünün el verdiği en iyi alet (isim yapmış uzman firmalardan) seçilip alınmalıdır. Ucuz, sağlam yapılmamış aletlerle iş yapılırken kırılabilir, harap olabilir ve bununla çalışanı ve beraberindeki iş arkadaşını yaralayabilir. Bu nedenle; güvenlik düğmeleri, ağız koruyucuları, el koruyucuları, çift yalıtkanlık gibi güvenlik özelliklerine bakılmalıdır.

İyi yapılmış bir alet güzel görünümlü olmalı ve çalışan eline aldığında sağlam olduğunu hissetmelidir. Ergonomik olarak dizayn edilmiş bıçaklar, tornavidalar, penseler, kargaburunlar, makaslar ve elektrikli aletler seçilmelidir. Bunlar çalışanın bileğini eğmeden, bükmeden veya parmaklarına veya avuç içine basınç uygulamadan kullanabilecek şekilde, kısacası işçinin eline uygun yapılmış olmalıdır.

Kazaların nedenleri:

Aletlerle ilgili genel olarak en çok karşılaşılan iş kazaları söyle sıralanabilir:

İş için yanlış aleti kullanma

Kötü durumda olan aletleri kullanma
Aletlerin kullanılması sırasında gerekli dikkatin gösterilmemesi
Aletlerin taşınması ve depolanması sırasında yanlış yol seçme
İşçinin uygun kullanılması konusunda gerekli eğitimi almadan aleti kullanması
İşçinin aleti kullanması konusunda yetkilendirilmeden, izin verilmeden kullanması
Keskin ağzı veya sivri ucu koruyucu içine alınmadan aletlerin taşınması ve depolanması
Aleti kullanırken doğru kişisel koruyucu donanımı işçinin kullanmaması
Elektrik kordonlarının, muhafazalarının, kaportalarının ve topraklamalarının uygun olmaması, vb.

[Çekiç, balyoz, kalem, keski, zımba ve benzeri aletler, standartlarına uygun şekilde ve kaliteli çelikten yapılacak ve bunların bozulan veya çapaklanan başları, taşlama veya eğeleme suretiyle düzeltilecektir. İSİG T m.357]

Sağlık sorunlarının nedenleri;

Aletlerle ilgili genel olarak en çok karşılaşılan sağlık sorunları şu şekilde özetlenebilir:

İşçinin eline uygun şekilde oturmayan aletlerin kullanılması
Kullanırken aşırı güç kullanılması veya aşırı uzanma gereksinimin doğması
Aletin kullanılması sırasında tekrarlayan hareketler yapılmasına gereksinim duyulması
Aletler kullanılırken titreşime – vibrasyona neden olması
Alet kullanılırken önemli düzeyde gürültüye neden olması
Alet kullanılırken fırlayan partiküller, tozlar veya kimyasal buharlar açığa çıkarması vb.

Tehlikeleri ve riskleri var diye günümüzde el aletlerini kullanmaktan vazgeçmek olası mı? Ancak kazalardan ve bu aletlerin oluşturabileceği sağlık sorunlarından; iş için doğru alet seçilerek, aletle birlikte verilen talimata belirtildiği şekilde aleti kullanarak, kullanılan el aletinin operatörü için hazırlanmış el kitabını okuyarak, hasar görmüş aleti onararak veya değiştirerek, aleti kullanacak olanlara gerekli eğitimi vererek ve gerekli olan kişisel koruyucu donanımı kullanarak veya kullandırarak, kaçınılabilir. Ayrıca;

Aletlere bakım onarım yapılırken (üretici tarafından verilen) talimat okunmalı ve bu talimatta belirtilen kurallara uyulmalı.
Aletler sadece dizayn edildiği iş için kullanılmalı.
İş işçi doğru ölçüde olan alet kullanılmalı.
Aletler temiz ve keskin bulundurulmalı. Aletin keskinliği parmaklarla değil bir odun parçası üzerinde test edilmeli.
Kullanmaya başlamadan önce hasar olup olmadığı mutlaka kontrol edilmeli.

[Elektrikli el aletleri kullanılmadan önce, yetkili kimseler tarafından kontrol edilecek, topraklanması arızalı, motoru fazla kıvılcımlı, priz, fiş, anahtar ve bağlantı kablosu bozuk olanlar kullandırılmayacaktır – İş Sağlığı Güvenliği Tüzüğü Madde 322]

Aletler kullanıldıktan sonra temizlenmeli.
Bir nesne üzerinde elektrikli el aletini kullanılırken, nesne mengene ile uygun şekilde kıstırılmalı.
Eğer kıstırılamayacak kadar büyükse , bu nesne birine uygun bir şekilde, sıkıca tutturulmalı.
El aletleri ve elektrikli el aletlerini kullananlar yüzük, bilezik gibi takılar kullanmamalı.
Kravat, boyun bağı, uzun kollu giysi, uzun eldivenler, üzerine iyi oturmayan iş elbiseleri giyilmemeli.
Eller, saçlar, ve giysiler kesilen kenarlardan veya hareketli parçalardan uzak tutulmalı ve korunmalı.
Anahtarlı elektrikli el aletlerinin üzerinde anahtarları bırakılmamalı.
Eğer bir merdiven üzerinde çalışılıyorsa, küçük el aletleri kemere takılan el aletleri çantasına veya kemere takılmalı.
Ağır elektrikli el aleti sapına ip bağlanmış uygun bir kova ve kutu içine konulmalı, oradan yukarıda çalışılan yere çekilmeli.
Keskin veya sivri uçlar veya keskin ağızlar aşağıya doğru ve bunu taşıyandan uzağa doğru bakacak şekilde taşınmalı.
Aletler kuru bir yerde depolanmalı ve bakımlı bulundurulmalı.
Küçük el aletleri yerleri önceden belirlenmiş uygun bir askı tablosu üzerine, düzenli olarak asılmalı veya uygun el aleti taşıma çantası veya el aleti çekmecesine konulmalı.
Elektrikli testereler, matkaplar veya herhangi bir kıymık veya partikül çıkartan aletler kullanılırken koruyucu gözlük kullanılmalı.
El aleti kullanılırken eğer 80 dB(A)’dan fazla gürültü oluşuyor ise kulak koruyucu kullanılmalı.
Ayakları korumak için iş güvenliği ayakkabısı giyilmeli.
Çift izolasyonlu – yalıtımlı elektrikli el aletleri kullanılmalı.
El aleti kordonundan tutularak – çekilerek taşınmamalı.

Yıpranmış elektrik kordonları değiştirilmeli.

Prizden çıkarmak için fişinden tutularak çekilmeli, kordondan tutularak çekilmemeli.
Elektrikli el aletinin fişini prize takmadan önce aletin çalıştırma düğmesinin kapalı (“OFF”) pozisyonda olduğu kontrol edilmeli.
Çalışması tamamen duruncaya kadar elektrikli el aletini yere konulmamalı.
Herhangi bir bölümünü değiştirirken veya temizlerken ya da duman çıkarmaya veya yanmaya başlarsa çalıştırma düğmesi kapatılmalı ve fişi prizden çıkartılmalı.

Islaklığın neden olabileceği elektrik şoklarına karşı, çalışanları korumak için dışarıda çalışırken bataryalı (akülü) aletler kullanılmalıdır. vb.

Elde tutulan aletlerde güvenlik

Bıçaklar

Bıçakların ağzı keskin tutulmalı. Keskin bıçakla daha az efor sarf edilerek kesme işi gerçekleştirilir ve bu bıçağı kullanan için güvenli ve daha sağlıklıdır.

Kesme işi yapılırken, bıçak düz olarak kullanılmalı, düzgün bir basınç uygulanmalıdır. Şiddetli ve ani çekişler ağzının kaymasına ve kullananın yaralanmasına neden olabilir.

Olası olan her durumda vücuttan uzakta kesme işlemi yapmak amaçlanmalı.

El koruyucuları ve vücudu korumak için bir deri önlük giyilmeli.

Elin korunması için bıçak bir koruyucu ile birlikte kullanılmalı.

Bıçak bir kılıf içinde taşınmalı.

Bıçaklar ağzı aşağı gelecek şekilde önünde parmaklık olan yerde muhafaza edilmelidir.

İçerisinde parlayıcı patlayıcı madde bulunan sistemlerde bakım ve onarım yapılırken kullanılacak el aletlerinin kıvılcım çıkarmayan türden (bronz gibi) olmalıdır. Bunları kullanan personel iş güvenliği ayakkabısı dahil eldiven ve göz koruyucusu kullanmalıdır. [Kıvılcımın tehlikeli olacağı yerlerde kullanılacak el aletleri, kıvılcım çıkartmayacak malzemeden yapılacak ve bu nitelikte olmayan aletler,bu yerlerde kullanılmayacaktır. İSİG T m.356]

(Maket bıçağı gibi keskin bıçakların diğer ele ve bileğe zarar vermemesi için kesilmeye karşı dirençli malzemeden yapılmış eldivenler kullanılmalıdır)

Elektrik el aletleri ile çalışırken, aletle birlikte verilen güvenlik talimatını bütünüyle okunmalı ve içindeki hükümlere uyulmalıdır. Aşağıdaki güvenlik talimatı hükümlerine uyulmadığı takdirde elektrik çarpması, yangın tehlikesi veya ciddi yaralanmalar ortaya çıkabilir.

Çalışma yeri

Çalışma yerleri temiz tutulmalı ve iyi aydınlatılmalıdır. (Çalışma yerindeki düzensizlik ve yetersiz aydınlatma iş kazalarına neden olabilir.)
Yakınında yanıcı sıvılar, gazlar veya tozlar bulunan ve dolaysı ile patlama tehlikesi olan yerlerde elektrikli el aletleri ile çalışılmamalıdır.(Elektrikli el aletleri, toz veya buharları alevlendirebilecek kıvılcımlar çıkarabilirler.)
Aletler kullanılırken stajerler, konuklar veya el aletini kullananı izlemek isteyenler, kullanıcı tarafından uzak tutulmalıdır. (Başka kişiler aleti kullananın dikkatini dağıttığı takdirde alet üzerindeki kontrolünü kaybedebilir.)
Elektrikli el aletleri kullananın kontrolü dışında çalışır durumda bırakılmamalı, kapatılmalıdır. Uç tam olarak duruncaya kadar elektrikli el aletleri elden bırakılmamalıdır.

Elektrik güvenliği

Elektrikli el aletini akım şebekesine bağlamadan önce, gerilim kaynağı ile aletin tip etiketi üzerinde yazan gerilimin aynı olmasına veya en fazla %10 farklılık göstermesine dikkat edilmelidir. Gerilim kaynağının gerilimi elektrikli el aletinin çalışması için gerekli olan gerilime uymuyorsa, ciddi yaralanmalar olabilir veya elektrikli el aleti hasar görebilir.
Borular, ısıtıcılar veya buzdolabı gibi topraklanmış araç/gereçle elektrikli el aletini kullananın bedeninin temas etmemesine dikkat edilmelidir. Kullananın bedeni topraklandığı takdirde büyük bir elektrik çarpması tehlikesi ile karşı karşıya kalabilir.
Elektrikli el aletleri yağmur altında veya ıslak yerlerde bırakılmamalıdır. Bir elektrikli el aletinin içine su sızacak olursa, büyük olasılıkla elektrik çarpma tehlikesi ortaya çıkabilir.

Aleti taşımak, asmak veya fişi prizden çekmek için kablosu kullanılmamalıdır. Kablosu yüksek sıcaklıktan, yağdan, keskin kenarlı eşyalardan veya hareketli alet parçalarından uzak tutulmalıdır. Hasarlı kablolar elektrik çarpmasına neden olabilir.

Kişilerin güvenliği

Dikkatli olunmalı, personel ne yaptığına dikkat etmeli ve aletin makul bir biçimde kullanmalıdır. Personel yorgun, alkol, hap veya ilaç almışsa aleti kullanmamalıdır. Çünkü aleti kullanırken bir anlık dikkatsizliği personeli ağır yaralanma tehlikesiyle karşı karşıya bırakabilir.
Çalışırken uygun giysiler giyilmelidir. Bol elbise giyilmemeli ve (alyans dahil) takı takılmamalıdır. Saçlar uzunsa koruyucu saç filesi kullanılmalıdır. Saçları, giysileri ve eldivenleri aletin hareketli parçalarından uzak tutulmalıdır. Bol giysiler, takılar ve uzun saçlar hareketli parçalar tarafından tutulabilir.
Aletin işinin kontrolü dışında çalışmaması için gerekli önlemler kullanıcı tarafından alınmalıdır. Prize takmadan önce aletin kapalı olduğundan emin olunmalıdır. Aletlerin açma / kapama şalterinden tutarak taşınması veya açık bulunan aletlerin akım şebekesine bağlanması kaza rizikosunu artırır.
El aletleri çalıştırmadan önce ayar aletleri veya tornavidalar alınmalıdır. Aletin dönen bir parçasında bulunan herhangi bir ayar aleti veya tornavida yaralanmalara neden olabilir.
Aleti kullanan kişiler kendisine çok fazla güvenmemelidir. Duruşunun her zaman güvenli ve dengeli olmasına dikkat etmeliidirler. Duruşu ve beden pozisyonu güvenli olursa, beklenmedik durumlarda aleti daha iyi kontrol edebilir.
Koruyucu giysiler giyilmeli ve daima koruyucu (güvenlik ) gözlüğü takılmalıdır. Koruyucu toz maskesi, kaymayan ayakkabılar ve gürültülü yerlerde veya aletlerle çalışırken kulak koruyucusu kullanmanızda yarar vardır.

Elektrikli el aletlerinin kordonları ve uzatma kabloları her üç ayda yetkili bir elektrik tarafından kontrol edilmeli, bu kabloların üzerinde kontrol edildiğini ve bir sonraki kontrol tarihini belirten uygun bir etiket bulunmalıdır.

Elektrikli el aletlerinin dikkatli kullanılması

İş parçasını sabitlemek için germe tertibatı veya bir mengene kullanılmalıdır. Eğer iş parçasını işçi eli ile tutar veya bedeni ile bastırırsa, aleti güvenli olarak kullanamaz.
Alet fazla zorlanmamalıdır. Yapılan işe e uygun aleti kullanılmalıdır. Yapılan İşe uygun aletle belirtilen performans alanında daha iyi ve daha güvenli çalışılabilir.
Açma / kapama şalteri arızalı olan alet kullanılmamalıdır. Açılıp kapanmayan bir alet tehlikelidir ve hemen onarılması gerekir.
Alette ayarlama yapmadan, aksesuar değiştirmeden veya aleti kaldırmadan önce fişi prizden çekilmelidir. Alınabilecek bu güvenliğin önlemi aletin kullanıcının kontrolü dışında veya yanlışlıkla çalışmasını önler.
Aleti stajerlerin ve kullanımını bilmeyen kişilerin ulaşamayacağı bir yerde muhafaza edilmelidir. Aletler deneyimsiz kişiler tarafından kullanıldığı takdirde tehlikeli olabilirler.
Sahip olunan el aletlerine iyi bakılmalıdır. Uçları keskin ve temiz tutulmalıdır. Keskin uçlu ve bakımlı aletler daha rahat kullanılır ve daha iyi kontrol edilir.
Aletin hareketli parçalarının kusursuz biçimde işlev görüp görmediklerini, sıkışıp sıkışmadıklarını ve aletin işlevini yerine getirmesini engelleyen kırık veya hasarlı parça olup olmadığını kontrol edilmelidir. Aleti kullanmadan önce hasarlı parçaları yetkili bir serviste onartılmalı veya değiştirilmelidir. İş kazalarının çoğu aletlerin bakımsız olmasından kaynaklanır.
Alette bir değişiklik yapılmamalı veya alet (o aletle birlikte verilen el kitaplarının ) “usulüne uygun kullanım” bölümünde belirtilen amaçların dışında kullanılmamalıdır. Alette yapılacak her türlü değişiklik usulüne aykırı kullanım anlamına gelir ve ciddi yaralanmalara neden olabilir.

Sadece üreticinin önerdiği aksesuarı kullanılmalıdır. Başka aletler için geliştirilmiş olan aksesuarların kullanılması yaralanmalara neden olabilir.

Servis

*Aletler sadece kalifiye ve uzman kişilere onartılmalıdır. Uzman olmayan kişiler tarafından yürütülecek onarım ve bakım işleri kazalara neden olabilir.

*Onarım ve bakım işlemlerinde sadece orijinal aksesuar kullanılmalıdır. Aletle birlikte verilen el kitaplarının ve güvenlik talimatının bakım bölümündeki hükümlere uyulmalıdır. İşyerindekialetler için öngörülen aksesuarların kullanılmaması veya “Bakım” bölümündeki hükümlere uyulmaması halinde elektrik çarpması veya yaralanmalar ortaya çıkabilir..

*Çalışma sırasında şebeke bağlantı kablosu hasar görecek veya kesilecek olursa, kabloya dokunulmamalı ve hemen fişi prizden çekilmelidir. Aletler hiçbir zaman hasarlı bağlantı kablosu ile kullanılmamalıdır.

*Testere bıçağı bloke olacak olursa hemen elektrikli el aletini kapatılmalın ve şebeke bağlantı kablosunu prizden tutularak çekilmelidir. Ancak bunları yaptıktan sonra kamalanmış (takozlanmış) iş parçası yerinden alınmalıdır.

*Sadece keskin ve kusursuz testere bıçağı kullanılmalıdır. Çizilmiş, çatlamış, bükülmüş veya körelmiş testere bıçakları hemen değiştirilmelidir.

Sözün özeti;

İş için doğru alet seçilmelidir.
Alet doğru kullanılmalıdır.
El aletleri ve elektrikli el aletleri iyi bakılı ve onarımı iyi yapılmış durumda bulundurulmalıdır.
Tüm aletler uygun taşınmalı ve muhafaza edilmelidir.

Gerekli olduğu her durumda uygun kişisel koruyucu donanımlar kullanılmalıdır.

El aletleri ile el yaralanmasın, öğünsün !.

Kaynaklar

–,–, Using Tools Safety, National Safety Council, 1990, Chicago, USA.

İşçi Sağlığı ve İş güvenliği Tüzüğü. El Aletlerinin Kullanılmasında Alınacak Güvenlik Tedbirleri. Madde :355-372.

Williams, Judith M.(Ed.), Industrial Supervisor, National Safety Council. March 1981, Volum 45 No:1

–,–,Accident Prevention. A Workers’ Education Manual, ILO. Geneva 1961 p.69-77

–, –,Kazalardan Koorunma.MÇT.İşçi Eğitimi Elkitabı. T.C.Çalışma Bakanlığı Yakın ve Ortadoğu Çalışma Enstitüsü 1979 – Ankara (Çev. Talat Çiloğlu).

–,–, Accident Prevention Manual for Industrial Operations, Engineering and Terchnology , Ninth Edition, National Safety Council, Chicago 1993. p.351-375.